گفتگو نامه ویژه کرونا ویروس
دکتر محمد درویشی،  دکتر مازیار ظهیر
بخش عفونی بیمارستان بعثت ارتش جمهوری اسلامی ایران، تهران، ایران
 

تهیه و تنظیم توسط امیرحسین چهره آرا و عاطفه غفوری 
 

---

با توجه به اپیدمی و شیوع گسترده تر ویروس کرونا، برای اطلاع رسانی و نحوۀ مواجه با کروناویروس بر آن شدیم که با جناب آقای دکتر محمد درویشی مختصص بیماری‌های عفونی و از کادر درمان بخش عفونی بیمارستان بعثت ارتش جمهوری اسلامی ایران و دانشجوی ایشان جناب آقای دکتر مازیار ظهیر گفتگو نامه ویژه ای دربارۀ ویروس کرونا انجام دهیم. ضمن تکریم و سپاس بیکران از کادر درمانی کشور، برای ایشان و همکارانشان در سراسر کشور و این جهان بیکران تندرستی و شادکامی آرزومندیم. 
آقایان دکتر محمد درویشی و مازیار ظهیر از اینکه دعوت ما را پذیرفتید و وقت گرانبهای خویش را در اختیار ما قرار دادید، بی نهایت سپاسگزاریم.
 
۱- جناب آقای دکتر محمد درویشی و جناب آقای دکتر مازیار ظهیر لطفا خودتان را معرفی بفرمایید.
با سلام، دکتر محمد درویشی هستم، دانشیار و عضو مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و طب گرمسیری در دانشکده هوافضا و طب زیر سطحی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
با سلام، مازیار ظهیر هستم، دانشجوی سال آخر پزشکی عمومی دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران و از علاقه‌مندان حوزۀ تحقیق و پژوهش بیماری کووید-۱۹ (COVID-۱۹).
 
۲- از کجا بفمیم که به ویروس کرونا مبتلا شده‌ایم، این ویروس بر اساس آخرین موارد چه علائمی دارد؟ بیشتر مراجعه‌کنندگان چه علائمی دارند؟
در بسیاری از بیماران هیچ‌گونه علامتی از عفونت در بالین بیمار مشاهده نمی‌گردد؛ یکی از دلایل شیوع گسترده بیماری هم همین موضوع است. در بیماران علامت‌دار، طیف علایم و طیف شدت آنها بسیار گسترده است و بسیاری از دستگاه‌های بدن را درگیر می‌کند، از جمله دستگاه‌های تنفسی، گوارشی، انعقاد خون، قلبی-عر‌وقی و کلیوی.
از جمله شایع‌ترین علایم در حال حاضر می‌توان به سرفه، تب و لرز، تنگی نفس و درد قفسۀ سینه، گلودرد و سوزش ته گلو، کاهش حس بویایی و کاهش حس چشایی، احتقان و آبریزش بینی، دل درد، تهوع و استفراغ، اسهال، درد عضلانی، سردرد و ضعف و بی‌حالی بدون توجیه است.

۳- آیا علائم کرونا در بیماران ایرانی از تنفسی به گوارشی تغییر کرده است؟
خیر، کماکان عمدۀ بیماران با علایم تنفسی حاد به اورژانس بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند و عموما این گروه شرایط بالینی خیلی جدی‌تری نیز دارند. متاسفانه یکی از دلایل افزایش سرعت انتقال بیماری همین تصور غلط پیرامون تغییر علایم بیماران از تنفسی به گوارشی بود که باعث ساده انگاشته شدن بیماری توسط بسیاری از هموطنان گردید.
 
۴- لطفا درباره علائم در سنین مختلف نیز توضیح دهید و آیا بر اساس سن و جنسیت علائم افراد مراجعه‌کننده متفاوت است؟
طیف علایم ذکر شده در بالا به‌طور کم و بیش به‌صورت یکسان در تمام گروه‌های سنی مشابه‌اند. عموما بیماری در کودکان و نوجوانان با شدت خفیف تا متوسط بروز می‌کند و این گروه علایم بالینی کمی دارند؛ ولی با افزایش سن و افزایش شیوع بیماری‌های همراه شدت بیماری عموما افزایش می‌یابد، از جمله خطرناک‌ترین فاکتورهای خطر برای بیماری شدید موارد زیر هستند:
 سن (بالای ۶۵ سال)، جنس مذکر، نارسایی مزمن کلیوی، بیماری مزمن انسدادی ریوی (COPD)، دیابت نوع ۲، نقص ایمنی به دلیل پیوند اعضای توپر، بدخیمی زمینه‌ای، چاقی، مشکلات قلبی، بیماری سلول‌های داسی و استعمال دخانیات بخصوص سیگار.
بر اساس بررسی های انجام شده به نظر می رسد که آسم و فیبروز ریوی هم تا حدی احتمال ابتلا به نوع شدید بیماری را افزایش می دهند. قابل ذکر است فشار خون بالا به عنوان فاکتور خطر قطعی تایید نشده است. عموما افرادی که یک یا چند مورد از فاکتورهای خطر فوق را دارند در معرض ابتلا به انواع شدید بیماری هستند و در این گروه علایم تنفسی شدید مثل تنگی نفس شدید، درد قفسۀ سینه و نارسایی تنفسی شایع‌تر است. از طرفی همانطور که در قسمت فوق ذکر شد آقایان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به انواع شدیدتر بیماری هستند.
در مورد کودکان و نوجوانان یک نکته باقی می‌ماند و آن اینکه گاهی کودکان و نوجوانان زیر ۲۰ سال به نوع شدیدی از بیماری مبتلا می‌شوند که خود را با تب، ضایعات پوستی یا التهاب چشمی، عوارض قلبی-عروقی، کاهش فشار خون، اختلالات انعقادی و عوارض شدید گوارشی نشان می‌دهد و با نام "سندرم التهابی چند سیستمی" شناخته می‌شود. این گروه نیز با وجود سن کم عموما نیازمند بستری در بخش مراقبت‌های ویژه هستند.
 
۵- در صورت ابتلا به ویروس کرونا چه کاری باید انجام دهیم؟ چند مدت زمانی باید از مدت علائم گذشته باشد تا به پزشک یا مراکز درمانی مراجعه کنیم؟
به‌طور کلی در صورت بروز علایم تب بالای ۳۸ درجه سلسیوس (سانتی‌گراد)، سرفه و تنگی نفس نیاز است با پزشک خود مشورت کنید. البته همانگونه که در بالا ذکر شد بیماری در بسیاری از افراد، خود را با علایمی نظیر کاهش حس چشایی و بویایی، گلودرد، بی اشتهایی و اسهال و استفراغ، سردرد و سرگیجه نشان می‌دهد. توصیه می‌شود در صورت مشاهده هر یک از علایم فوق به‌ویژه علایم تنفسی سریعا به پزشک خود مراجعه کنید.
مراجعۀ زود هنگام به‌ویژه در بیماران مسن و دارای فاکتورهای خطر فوق الذکر، حائز اهمیت ‌بسیار بالایی است زیرا امکان تشدید بیماری و خارج شدن آن از کنترل در این گروه بسیار بیشتر است.
 
۶- به چه مراکز درمانی مراجعه نماییم؟ خیلی از افراد به پزشک عمومی مراجعه می‌نمایند، آیا بایستی به متخصص یا مرکز درمانی خاصی مراجعه کرد؟
در صورتی که بیمار علایم شدید تنفسی شامل تنگی نفس، درد قفسۀ سینه و سرفه‌های شدید دارد، بهتر است به اورژانس مراکز درمانی مجهز مراجعه کند زیرا امکانات آزمایشگاهی، تصویربرداری و درمانی بیشتری در این مراکز در دسترس هستند. همچنین در صو‌رت بروز علایم گوارشی شدید مثل اسهال و استفراغ شدید و ادامه‌دار و دل‌درد توصیه می‌شود بیمار به بیمارستان مجهز مراجعه کند. در موارد اسهال و استفراغ شدید کودکان مراجعه به بیمارستان فوق ضروری است. در آخر قابل ذکر است که بیماری که علایم سردرد یا سرگیجه شدید دارد نیز بهتر است به بیمارستان مراجعه کند.
برای بیمارانی که علایم شدید فوق را ندارند، جوان هستند و بیماری‌های زمینه‌ای ندارند مراجعه به پزشک عمومی کفایت می‌کند و آنها در صورت لزوم بیمار را برای مراحل بعدی تشخیصی و درمانی به مراکز مجهزتر ارجاع می‌دهند.  
 
۷- مدت زمان خود-قرنطینه شدن چقدر است یا چه مدت می بایست حداقل زمان قرنطینه طول بکشد؟
بر اساس نظر سازمان بهداشت جهانی باید حداقل ۱۰ روز از شروع علایم گذشته باشد و بعد از آن هم بیمار ۳ روز کامل فاقد علایم تنفسی و تب باشد (بدون استفاده از داروی مسکن و کاهندۀ تب) بدین ترتیب می‌توان گفت که حداقل ۱۳ روز قرنطینه الزامی است. در موارد بیماری بی‌علامت نیز ۱۰ ر‌وز قرنطینه کافی است.

۸- در مدت زمان قرنطینه چه توصیه‌ای خوراکی می کنید؟ آیا بین مصرف مواد غذایی تفاوت وجود دارد؟
با وجود اینکه تاکنون هیچ مادۀ غذایی برای درمان این بیماری کشف نشده ولی تغذیه مناسب از ارکان بهبود بیماران است. غذای بیماران باید غنی از پروتئین، ‌ویتامین و املاح معدنی باشد. توصیه می‌شود بیماران از تمامی مواد غذایی به ویژه میوه و سبزیجات تازه استفاده کنند. از نمک و شکر مصرفی خود تا حد امکان بکاهند و مقادیر کم تا متوسط روغن در وعده های غذایی شان به کار ببرند.
همچنین توصیۀ اکید بر استفادۀ فراوان آب آشامیدنی و آبمیوه‌های طبیعی فاقد قند افزودنی و سایر مایعات فاقد قند مصنوعی است. قابل ذکر است که بیماران باید از استفاده از هرگونه مشروبات الکلی جدا خودداری کنند.
 
۹- در زمان قرنطینه از کجا متوجه شویم که علائم خطرناک است ؟
قابل اعتمادترین روش تهیه پالس اکسی‌متر سیار است که به‌وسیلۀ آن بیمار روزانه چند بار سطح اشباع اکسیژن خود را اندازه بگیرد و در صورتی که عدد اشباع اکسیژن به زیر ۹۳ درصد رسید سریعا به مرکز درمانی مجهز مراجعه کند. در مورد علایم بیماری، تشدید علایم خفیف قبلی یا بر‌وز علایم جدید زنگ خطری است که بیمار و اطرافیانش باید به دقت به آن توجه داشته باشند؛ مثلا شروع تنگی نفس، درد قفسۀ سینه، سرفه‌های شدید و ممتد، درد شکم، اسهال و استفراغ شدید و غیر قابل کنترل، ضعف و بی حالی شدید و سردرد و سرگیجۀ شدید باید جدی گرفته شوند و بیمار برای بررسی‌های بیشتر به مرکز درمانی مجهز مراجعه کند.
 
۱۰- در بسیاری از افراد، علائم به صورت متوالیِ چند روزه برمی‌گردد، آیا این طبیعی است ؟ برای مثال بعد از چند روز بهبودی دوباره تب، کوفتگی، تعرق و گاها اسهال شدید و علائم دیگر برمی‌گردد و پس از چند روز دوباره بدن به حالت عادی برگشته و دوباره بعد از چند روز این چرخه ادامه دارد؟ آیا این شرایط نرمال و طبیعی است؟ تا چه زمان این شرایط معمولا ادامه دارد؟
همان‌گونه که اشاره کردید تقلیل و شدت یافتن دوباره در بعضی از بیماران دیده می‌شود و در موارد بسیاری هم سیستم‌های درگیر در بیماری تغییر می‌کنند، مثلا علایم گوارشی و علایم تنفسی در بیمار بسیار دیده می‌شود. لازم است که بیمار و همراهان ایشان علایم خطر ذکر شده در بالا را بشناسند و در صورت بروز هر یک از علایم خطر فوق‌ الذکر، سریعا به مرکز درمانی مجهز مراجعه کنند. در مورد طول دورۀ بیماری و علایم همانگونه که ذکر شد عموم بیماران طی دو هفته بهبودی پیدا می‌کنند. هر چند در بسیاری از بیماران، ضعف و بی‌حالی تا مدت طولانی بعد از بهبودی علایم همچنان ادامه دارد.

۱۱- از کجا متوجه شویم که بهبود یافته ایم‌؟ چه علائم خاصی باید برطرف شده باشد؟
به‌طور کلی از نظر سازمان بهداشت جهانی بیماری که ۳ روز از اتمام علایم واضح بیماری‌اش گذشته باشد؛ بهبود یافته است. مهم‌ترین این علایم قطع تب (بدون استفاده از مسکن و تب بر) است.
 
۱۲- در بعضی موارد مشاهده شده با گذشت بیش از چند ماه حس بویایی یا چشایی افراد بهبود یافته برنگشته است. آیا مدت زمان مشخصی دارد؟ آیا موردی در این‌باره در مجموعه شما بوده است که هنوز بازنگشته است؟
بر اساس بررسی‌ها تاکنون موردی از آسیب غیر قابل بازگشت حس بویایی یا چشایی در بیماران گزارش نشده است. درعموم بیماران پس از طی دورۀ حاد بیماری (در حدود همان ۱۴روز) این علایم تا درجات زیادی بهبود می‌یابند هر چند بهبودی کامل ممکن است تا چند ماه هم طول بکشد.
برای تسریع بهبودی حس بویایی می‌توان از بوییدن گل رز، لیمو، اکالیپتوس و میخک هر کدام به مدت ۱۰ ثانیه، ۲ بار در روز برای ۱۲ هفته متوالی استفاده کرد.
 
۱۳- در پیشرفت و بهبود بیماران، آیا موفقیتی از تجویز داروهای موجود در بازار یا دارو داخلی در بیماران حاصل شده است؟ لطفا توضیح دهید.
در حال حاضر گروه‌های تحقیقاتی متعدد و توانمندی در سراسر دنیا در حال بررسی درمان‌های احتمالی هستند؛ متاسفانه تاکنون هیچ داروی اختصاصی برای جلوگیری از تکثیر این و‌‌‌یروس یافت نشده است، با این وجود در مورد یک داروی ضد ‌‌ویروسی (رمدیسیویر) نتایج نسبتا امیدوارکننده‌ای به‌دست آمده است. در حال حاضر پایۀ درمان بیمارستانی را اکسیژن کمکی و کورتون تزریقی تشکیل می‌دهد، هر چند ذکر این نکته حائز اهمیت فراوان است که تزریق کورتون فقط باید در شرایط بیمارستانی تحت نظر پزشک متخصص صورت گیرد و در مورد بیماران سرپایی و بستری در منزل به هیچ وجه مجاز نیست.
  
۱۴- در حال حاضر چه واکسن‌هایی وجود دارند. توصیه‌ای درباره واکسیناسیون دارید؟
در حال حاضر کشورها و شرکت‌های متعددی مدعی ساخت واکسن موثر و کارآمد هستند که از آن جمله می‌توان به واکسن‌های مودرنا، فایزر، سینوواک و .... اشاره کرد. در کشور خودمان هم نمونه اولیه واکسن تهیه شده است و در حال طی کردن مراحل بررسی بیشتر و تولید احتمالی در ابعاد صنعتی است. در حال حاضر هیچ کدام از این واکسن‌ها تاییدیه قطعی موسسۀ غذا و دارو وزارت بهداشت و درمان ایران را نگرفته‌اند. توصیۀ کلی این است که به محض در دسترس قرار گرفتن واکسن معتبر و تایید شده، تمامی افراد بر اساس اولویت‌های تعیین شده تحت واکسیناسیون قرار گیرند.
 
۱۵- در پایان، اگر پرسشی بوده که از شما نپرسیدیم چیست؟ و چه توصیه و مواردی را در شرایط فعلی ضروری می‌دانید.
تنها نکتۀ باقی مانده، توصیۀ اکید به رعایت پروتکل‌های بهداشتی از جمله استفادۀ همیشگی از ماسک (ترجیحا جراحی استاندارد)، شستشوی مکرر دست‌ها با آب و صابون و ضدعفونی مکرر دست‌ها با ضدعفونی کننده‌های الکلی، پرهیز از حضور در مکان‌های شلوغ و سربسته، پرهیز از گردهمایی‌ها و مهمانی‌ها و عدم حضور در مراکز عمومی و شلوغ تا حد امکان است. در انتها، ضمن تشکر از مصاحبۀ شما برای تمامی هموطنان عزیزمان و بیماران سراسر دنیا آرزوی سلامتی و تندرستی داریم.
 
 
می‌توانید گزارش "گفتگو نامه ویژه کروناویروس" را در بخش انگلیسی مجله میکروب شناسی پزشکی ایران (لینک) نیز مشاهده نمایید.
همچنین برای دریافت فایل "گفتگو نامه ویژه کروناویروس" به صورت فول تکست کامل انگلیسی-فارسی به فرمت پی دی اف اینجا را کلیک نمایید. (در حال بروز رسانی)